The Netherlands | 2023 - now
Terug naar Oekraïne neem ik de lach van de Nederlanders mee
Tekst: Robert van Weperen
Beeld: Vincent Kuyvenhoven
Hoe is het om met je dochter, een weekendtas en een rolkoffer en een speelgoedbeer af te moeten reizen naar Nederland? Een bestemming die je slechts kent van de tulpen, het Rijksmuseum en het Red Light District? Niet voor een weekendje weg maar in de hoop er een veilige onderkomen te vinden? Om dan vanaf nul weer een leven op te bouwen? Hier het verhaal van de Oekraïense Elena Yakymenko (32).
Op 24 februari 2022, rond 6 uur in de ochtend, werden Elena en haar dochter Margarita letterlijk in één klap wakker. Ontplofte er soms een autoband op het plein voor hun flat? Want direct daarna was het weer stil. Even later echter vlogen de berichten over het beeldscherm van Elena’s telefoon. «Этовойна» «Я слышубомбы» «Гдеты?»«Het is oorlog» «Ik hoor bommen». «Waar ben je?». Elena zou naar haar werk bij het Bevolkingsregister van Odessa gaan en dochter Margarita naar school. Ze hield van haar stad, haar vrienden, sporten en lekker en gezond eten. ’s Zomers was ze vaak met haar dochter Margarita (12) op het Frigat strand. XXL-shopping malls en de Russische literatuur rekende ze zo ongeveer tot haar eerste levensbehoeften.
“De eerste uren was ik verdoofd. Ik had werkelijk geen flauw idee wat ik moest doen. Alle cash en documenten had ik in een klein tasje gestopt, zodat ik elk moment hard weg kon rennen. Verder helemaal niks, niet eens toiletspullen. Het was allemaal te groot om te geloven; ik zat op het randje van paniek. Ik was doodsbang, maar tegelijk nieuwsgierig naar wat er het volgende moment zou kunnen gebeuren. Die combinatie hield mij op een vreemde manier rustig. Alsof ik naar mijn eigen film zat te kijken.”
"Ik moet nu echt gaan nadenken over onze toekomst, anders wordt ons leven niet leuk"
Geen ruimte voor trauma
Drie dagen later besloot Elena te vluchten met haar dochter. Samen met vriendin Kate en haar zoon, Kate’s zuster en moeder. “Met zijn zessen en de bagage zaten we opgepropt in mijn Nissan Tiida. Moldova was de bestemming waar we na 10 uur wachten de grens passeerden. De kinderen waren op. Wij allemaal. Ik moest toen voor het eerst huilen. Sorry, dat ik het zeg, maar ik wist niet veel meer dan dat Moldavië erg arm is. Dat iedereen ook overweldigend gastvrij en behulpzaam is, kwam als een complete verrassing. Ik voelde mij meteen veilig. Best raar, we hadden alles achter ons moeten laten, alles was onzeker en toch voelden we ons op een bepaalde manier goed. Margarita vond het geweldig, alsof we op vakantie waren. Er lag een halve meter sneeuw in Moldavië, ze wilde alleen maar sleetje rijden met haar nieuwe vriendjes en was dolblij dat ze niet naar school hoefde. Er was geen ruimte voor trauma.” Via Facebook kreeg Elena contact met Enya Latyshev, die vanuit Nederland een hulporganisatie voor Oekraïne had opgezet. “Hij vroeg waarom ik niet naar Amsterdam kwam. Maar hoezo? De oorlog zou toch wel na drie weken over zijn? Toen ik doorhad dat ik – en heel veel mensen om mij heen – wel heel erg naïef waren, heb ik de auto verkocht en zijn we op de bus gestapt.”
Het is begin april als Elena en Margarita de sleutel krijgen van een kamer in het Ibis hotel in Amstelveen. “Toen we even later onze weinige spulletjes een plekje hadden gegeven, dacht ik: “Waar ben ik? Ik moet nu echt gaan nadenken over onze toekomst, anders wordt ons leven niet leuk. Een week later mocht ik met mijn zus en vriendin op gesprek bij de manager van restaurant The Traveller in Amsterdam. Die was wel onder de indruk van ons, drie enthousiaste vrouwen. Een dag later gingen we aan de slag. Iemand duwde een dienblad in mijn handen en zei: ‘Begin maar.’ Zonder enige uitleg; ik werd gewoon in het diepe gegooid. Eerst ging ik maar lege glazen ophalen, even later nam ik een bestelling op. Gelukkig - als ik iets niet wist - hielpen mijn collega’s mij. Iedereen was super vriendelijk. Eerlijk gezegd was ik niet gewend, dat je iets ook op een ontspannen manier kan leren. Dat iedereen lachte terwijl ze die loodzware dienbladen droegen, snapte ik al helemaal niet. We meenden serieus dat ze toneel speelden. Als je in Oekraïne drie keer achter elkaar lacht dan denken ze dat je niet goed bij je hoofd bent. Zelfs de bordenwasser deed zijn werk met plezier. In Oekraïne is werken synoniem voor geld verdienen, meer niet. Deze eerlijke vrolijkheid, werkte heel aanstekelijk. Ik kon het zelf ook! Ik leerde om open te zijn. En dat je je enthousiasme kunt delen met wildvreemden. Het werk - soms wel 10 uur per dag – was slopend. Maar door de bijzondere, onderlinge sfeer hielden we het allemaal vol.”
Al snel lonkte Elena naar de barman. Zijn werk. Hij had veel meer tijd een praatje te maken met de gasten. Als het maar even kon, vroeg ze hem hoe hij de drankjes mixte en noteerde ze nauwgezet de receptuur. De manager was onder de indruk van haar ijver en voordat ze het wist stond ze achter de bar met verbeterd uurtarief. Een half jaar later maakte Elena de sprong naar het Ruby Emma hotel omdat ze hoopte dat de werkdruk iets lager zou liggen tegen betere condities.
“Ik zei eerlijk tegen de manager dat mijn Engels nog niet zo goed was, maar hij zei: No worries. Het hotel was net open, waardoor we met zijn allen alles nog moesten uitvinden.” Opnieuw verbaasde Elena zich over de manier waarop mensen in Nederland met elkaar omgaan op de werkvloer. “Ik hou van Oekraïne, maar dat de baas een bezem of dienblad pakt, is ondenkbaar. Ik voel mij hier altijd beschermd door mijn manager, dus ik weet dat de boel nooit in het honderd loopt.”
Elena: “Wanneer leren mensen in Nederland zo aardig te zijn voor elkaar? Op school? Straks wil ik de lach van de Nederlanders mee terugnemen naar Oekraïne. Of neem de school van mijn dochter, daar wordt alles zo speels gedaan. Bij de zwemles hoeven ze niet eindeloos baantjes te trekken, maar mogen ze naar een goudschat op de bodem duiken. Of ze doen een spel in Artis, waarbij ze wildvreemde bezoekers aan moeten spreken. Het is zo bijzonder wat kinderen hier over het leven leren. Margarita vindt school geweldig. Dat ze de kleren mag dragen die ze zelf wil. Dat ze haar nagels zwart kan verven zonder dat iemand daar iets onaardigs over zegt. In Odessa had Margarita ooit een pony laten knippen. Voor een volle klas werd ze daarop aangesproken.”
“Ik zei eerlijk tegen de manager dat mijn Engels nog niet zo goed was, maar hij zei: No worries. Het hotel was net open, waardoor we met zijn allen alles nog moesten uitvinden.” Opnieuw verbaasde Elena zich over de manier waarop mensen in Nederland met elkaar omgaan op de werkvloer. “Ik hou van Oekraïne, maar dat de baas een bezem of dienblad pakt, is ondenkbaar. Ik voel mij hier altijd beschermd door mijn manager, dus ik weet dat de boel nooit in het honderd loopt.”
Elena: “Wanneer leren mensen in Nederland zo aardig te zijn voor elkaar? Op school? Straks wil ik de lach van de Nederlanders mee terugnemen naar Oekraïne. Of neem de school van mijn dochter, daar wordt alles zo speels gedaan. Bij de zwemles hoeven ze niet eindeloos baantjes te trekken, maar mogen ze naar een goudschat op de bodem duiken. Of ze doen een spel in Artis, waarbij ze wildvreemde bezoekers aan moeten spreken. Het is zo bijzonder wat kinderen hier over het leven leren. Margarita vindt school geweldig. Dat ze de kleren mag dragen die ze zelf wil. Dat ze haar nagels zwart kan verven zonder dat iemand daar iets onaardigs over zegt. In Odessa had Margarita ooit een pony laten knippen. Voor een volle klas werd ze daarop aangesproken.”
Elena: “Wanneer leren mensen in Nederland zo aardig te zijn voor elkaar? Op school? Straks wil ik de lach van de Nederlanders mee terugnemen naar Oekraïne. Of neem de school van mijn dochter, daar wordt alles zo speels gedaan. Bij de zwemles hoeven ze niet eindeloos baantjes te trekken, maar mogen ze naar een goudschat op de bodem duiken. Of ze doen een spel in Artis, waarbij ze wildvreemde bezoekers aan moeten spreken. Het is zo bijzonder wat kinderen hier over het leven leren. Margarita vindt school geweldig. Dat ze de kleren mag dragen die ze zelf wil. Dat ze haar nagels zwart kan verven zonder dat iemand daar iets onaardigs over zegt. In Odessa had Margarita ooit een pony laten knippen. Voor een volle klas werd ze daarop aangesproken.”
Elena’s woonplaats Odessa is al heel lang Russisch georiënteerd. Net als de meerderheid van de 1 miljoen inwoners is Russisch haar moedertaal. De oorlog heeft haar familie gespleten. Haar moeder, broer en oma – die op de Krim wonen – zijn pro Putin. “Mijn moeder zei doodleuk dat binnen een half jaar Odessa zou zijn ingepikt. We hebben eindeloos gediscussieerd, maar om te voorkomen dat we definitief met elkaar zouden breken, is de oorlog nu taboe. Daar heb ik verdriet over, maar gelukkig heb ik een hele goede band met mijn vader, die mij in alles steunt. Natuurlijk mis ik hem, en de gezelligheid met mijn familie en vrienden. Gelukkig heb ik geen dood en verderf van dichtbij hoeven meemaken. Maar ik heb bijvoorbeeld wel een ex-vriendje die aan het front vecht. Ooit een hele enthousiaste jongen, maar ik lees uit zijn berichtjes dat hij het gruwelijk zwaar heeft en langzaam verbittert. Hij heeft mensen gedood.”
Elena gaat graag met collega’s de stad in, ook naar clubs. Wel moest ze wennen aan de code. “Als je hier drie keer naar dezelfde jongen kijkt, denken ze dat je contact wil. Dat was nieuw voor mij. Bijzonder vind ik het dat je hier als vrouw een man een drankje kunt aanbieden. Of dat je als vrouw je eigen kledingstijl kunt hebben en zelfs tweedehands kunt dragen. En dat het niet zozeer om je glimlach gaat maar om je conversation skills. Echt geweldig.”
"Wanneer leren mensen in Nederland zo aardig te zijn voor elkaar?"
Wat betreft de codes van het uitgaansleven, bleek Elena opnieuw een snel lerende zij-instromer. Sinds de zomer heeft zij een vriendje. “Van hem leer ik veel over Nederland. Ook dat Nederlanders direct zijn. Maar volgens mij verwarren ze soms eerlijk zijn met direct en bot. Laatst zei hij dat hij mijn schoenen raar vond. Toe maar, dank je wel. Maar mag ik alsjeblieft zelf mijn outfit bepalen? Inspirerend vind ik het dat zoveel mensen hier op hun gezondheid letten. Geen vlees, niet roken, veel sporten. Wel was het wennen dat Nederlanders alles plannen. Soms weken van tevoren. Improviseren is hier bijna onmogelijk, maar inmiddels plan ik ook alles. Sterker, ik kan nu niet begrijpen hoe ik ooit zonder planning leefde.”
Het Vondelpark, Artis, de Albert Cuyp, het Rokin zijn inmiddels bekend terrein voor Elena. Ook steden als Rotterdam, Utrecht en Den Haag zijn al bezocht. Ze kan van alles genieten. Wat haar verbaasde is dat je in Nederland een kerk kunt veranderen in een boekenwinkel of in een restaurant. Als je dat in Oekraïne doet, you go to hell!”
Behalve dat ze haar familie en vrienden mist, mist ze ook hele praktische zaken. “In Odessa zit er op elke straathoek een apotheek waar je zonder recept antibiotica kunt halen. Echt waar. Hier moet je eerst een afspraak maken met de huisarts. Die moet je vervolgens overtuigen dat je écht ziek bent. Helemaal logisch natuurlijk; hier ben je veel meer verantwoordelijk voor je eigen gezondheid. Maar het was even aanpassen. Verder mis ik de echte jaargetijden, de zee, het brood en de XXXL-shopping malls. Met vriendinnen en de kinderen konden we daar een hele dag doorbrengen.”
Wil Elena, ondanks het gebrek aan shoppingsmalls die groter zijn dan vijf keer het Paleis op de Dam, definitief in Nederland blijven? “Dat weet ik niet. Ik heb mij hier enorm kunnen ontwikkelen, en leer nog steeds heel veel. Het is hard werken, maar zonder al die mensen die mij steunen en helpen en de kansen die ik daardoor krijg, was dat nooit gelukt. Ik heb geleerd dat als je niet happy bent met je situatie, dat je iets nieuws moet aanpakken. Ook al weet je niet van tevoren waar het toe leidt. Want alleen zo ontmoet je weer andere mensen, leer je nieuwe dingen en kom je uit op een plek waar je je wél fijn voelt.”
"Nederlandse jongens verwarren eerlijk zijn met direct en bot"
